بحران فاصله گرفتن نسل جوان از کتابخوانی

در چند دهه گذشته با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژی که هر روزه اتفاق می‌افتد و به سرعت در تمام جهان پراکنده و در اختیار همگان قرار می‌گیرد؛ شاهد آن هستیم جوانان و نوجوانان علاوه بر تلویزیون و رادیو با وسایل ارتباط جمعی گسترده‌ای از جمله رایانه، اینترنت، تبلت، بازی‌های کامپیوتری و... در ارتباط‌اند که باعث شده است با سرعت چشمگیری از فرهنگ کتاب و کتابخوانی فاصله بگیرند و حتی تا جایی پیش بروند که به هیچ عنوان زمانی را برای کتاب در دست گرفتن قائل نشوند و به جای آن ترجیح دهند پای وسایلی مانند بازی‌های کامپیوتری یا چرخیدن در فضای مجازی وقت بگذارند که این موضوع یک هشدار خطرناک برای جامعه خواهد بود.

در این میان اما والدین و آموزش و پرورش از جمله کسانی هستند که می‌توانند در زمینه علاقمند کردن کودکان و نوجوانان برای مطالعه و کتابخوانی موثر باشند و گام‌های موثری بردارند. علاوه بر آن نیز راهکارهای زیادی می‌تواند وجود داشته باشد تا موانعی که برسر کتابخوانی وجود دارد برداشته شود. البته این راهکارها نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، حساب شده، قابل اجرا و متداوم دارد

منتقدان ادبی درباره گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی بر این باورند بیشتر از اینکه لازم باشد راهکارهای جدیدی «اختراع» شود قاعدتا باید به اتفاقات مثبت و موفقیت‌هایی که در گذشته حاصل شده توجه کرد و سعی کرد از همان مسیرها حرکت و به طور مستمر آن را پیگیری کرده تا به نتیجه مطلوب برسد. از سوی دیگر بدیهی است که والدین و اولیای مدرسه در این زمینه می‌توانند کمک موثری باشند. احتمام اولیای کودکان به کتابخوانی بسیار مهم بوده و هست. فرزند، از پدر و مادرش الگو می‌گیرد. در مدارس نیز از مربیان الگوبرداری خواهدکرد.

اگر این افراد را به صورت دائم در حال مطالعه ببیند او هم به این سمت حرکت خواهدکرد. البته طبیعی است منظور از مطالعه این نیست که باعث مختل  شدن سایر امور زندگی شود؛ اما اگر کودک در دست پدر و مادرش کتاب نبیند او هم به این سمت گرایشی پیدا نخواهد کرد. علاوه بر این اگر مربیان، دانش‌آموزان را به سمتی هدایت کنند که نتیجه پرسش‌های خودشان را در کتاب جستجو کنند و پاسخ‌ها را به دست آوردند طبیعتا آنها به سمت مطالعه و خواندن کتاب گرایش پیدا خواهند کرد.این نکته مهمی است که باید به آن توجه داشته باشیم.

تلاش برای در دسترس کردن کتاب

البته نکته‌‌ای که در این زمینه حائز اهمیت خواهد بود در دسترس بودن کتاب است. در بعضی موارد در دسترس بودن کتاب مشوقی است برای کودکان که به سمت کتابخوانی بروند. در حالی که اگر کتاب در دسترس نباشد افراد نیز به آن مراجعه نخواهندکرد. متاسفانه گران بودن کتاب یکی از مواردی است که باعث می‌شود والدین و حتی نوجوان‌ها تمایلی به خرید کتاب نداشته باشند و به سراغ وسایل سرگرم کننده‌ای خواهند رفت که می‌توانند آنها را با قیمتی کمتر تهیه کنند و وقت خود را به جای اینکه با کتاب بگذارنند با وسایل سرگرم‌کننده‌ای خواهند گذراند که نتیجه‌اش تنها گذراندن زمان است بدون آنکه بهره‌ای از آن سرگرمی برده و چیزی به اندوخته‌های خود اضافه کرده باشند.

راهکار چیست؟

کتاب را باید در دسترس قرار داد که البته در دسترس بودن تمهیداتی می‌خواهد. در مدرسه و محله باید کتابخانه‌ای مناسب وجود داشته باشد. منظور از کتابخانه مناسب، کتابخانه‌ای است که کتاب‌هایش به روز شوند. همچنین کتاب‌ها هر چند وقت یک بار پاکسازی شوند. کتاب‌هایی که دیگر کیفیت خود را از دست داده‌اند باید جای خود را به کتاب‌های به روزتر، جدید و بهتر بدهند. در زمینه ایجاد کتابخانه مناسب، مدارس و آموزش و پرورش، سرای محله و فرهنگسرا نقش موثری خواهند داشت و باید هزینه‌ای هر ساله برای به روز کردن کتاب‌ها درنظر گرفته شود. علاوه بر یک کتابخانة به سامان؛ لازم است افرادی برای راهنمای انتخاب کتاب وجود داشته باشد.

این فرد باید کسی باشد که در بخش‌های مختلف انتخاب کتاب، کودک و نوجوان را راهنمایی کند. کتابداری که مسئول کتابخانه است انباردار کتاب نیست. کتاب‌شناسی است که باید مراجعه‌کننده‌ها را راهنمایی کند و با توجه به نیازشان کتاب مناسب را دراختیار فرد قرار دهند تا کودک و نوجوان باز هم علاقمند به خواندن کتاب شوند و به کتابخانه سربزنند. ضمن اینکه کتابخانه نیز باید به صورتی ساخته شود که محیطی آرام و شاد را برای مراجعه کننده ایجاد کند و دانش‌آموز، نوجوان و جوان کتابخانه مدرسه‌ و محله‌اش را جایی برای کسب اطلاعات، سرگرمی و... بداند.  

تشویق به کتابخوانی

همچنین لازم است کودک‌ها و نوجوان‌ها برای انجام کارهای خوب تشویق شوند و یکی از این تشویق‌ها می‌تواند در زمینه کتابخوانی رخ دهد. تشویق نکته مهمی است که باید به آن توجه شود. راهکارهای متعددی برای تشویق کودکان و نوجوانان به سمت کتاب و کتابخوانی وجود دارد. در کشورهای مختلف چندین راهکار پیاده‌سازی شده که موفق عمل کرده است. در کشور ایران نیز تجربیاتی در این زمینه‌ها وجود دارد منتهی مهم این است بتوانیم برای تحقق آن برنامه‌ریزی کنیم و نکته مهم‌تر در برنامه ها این است که معمولا، متاسفانه برنامه‌های ریخته شده تداوم پیدا نمی‌کند که این نکته بسیار مهم است.

اگر قرار باشد برنامه‌ای ریخته و برای مدت کوتاهی اجرا شود؛ اما پیگیری نشود تاثیرگذار نخواهدبود. برنامه‌ای که به مرحله اجرایی شدن می‌رسد باید برای طولانی مدت درنظر گرفته شود تا بتواند تاثیرات مثبت خود را بر روی افراد و در زمان طولانی‌تر بر روی جامعه بگذارد و در نهایت نتیجه‌بخش و مطلوب باشد. در این صورت است که کشور یک گام به جلو برخواهد داشت و آینده‌ای درخشان برای کشورمان رقم خواهدخورد. چون آیندگانی که با کتاب‌ و کتابخوانی آشنایی دارند خواهند توانست جامعه‌ای موفق را ایجاد و مدیریت کنند.